กว่าจะเป็นข้าวสวยนุ่ม ๆ หอม ๆ อร่อย ๆ ให้เราทานกันได้ในแต่ละมื้อนั้น สิ่งสำคัญคือต้องเลือก “ข้าวสาร” ที่มีคุณภาพดีตั้งแต่ต้นให้ก่อนด้วย เพราะถ้า ข้าวสาร ไม่มีคุณภาพดีแล้ว จะหุงอย่างไร ก็เป็นเรื่องยากที่จะได้ข้าวสวยที่มีคุณภาพและรสชาติดีอย่างที่ใจต้องการ

ซึ่งไม่ว่าจะเป็นการเลือกซื้อ ข้าวสาร สำหรับใช้หุงรับประทานในครัวเรือน หรือเลือก ข้าวสาร สำหรับหุงใช้ในธุรกิจอาหารนั้น ก็จำเป็นต้องเลือกอย่างพิถีพิถัน ซึ่งมีแนวทางในการเลือกที่ต้องดู 5 ปัจจัยสำคัญให้ดี ดังต่อไปนี้

1.ดูสี

ข้าวสารที่มีคุณภาพดีนั้น สีจะมีลักษณะขาว ใส เงางาม ไม่ขุ่น ซึ่งถ้าจะเป็นมาตรฐานที่รู้กันเลยว่า หากข้าวสารมีสีขุ่น ไม่ออกใส นวลขาวแล้วล่ะก็ จะเป็นข้าวสารเก่า เก็บค้างปี  ซึ่งเมื่อนำมาหุงแล้ว ก็จะไม่ได้รสชาติอร่อยเท่ากับข้าวใหม่ ที่จะมีความหอม นุ่ม สวย และรสชาติดีมากกว่า

2.ดูความสะอาด

หากสังเกตเห็นว่ามีเศษหญ้า แกลบ หรือหิน ดิน ปนอยู่ในข้าวสาร ก็ประเมินไว้ก่อนได้เลยว่า เป็นข้าวสารที่ไม่มีคุณภาพเท่าที่ควร ซึ่งจริงอยู่ที่เมล็ดข้าวสารอาจดูสมบูรณ์ แต่การที่ข้าวสารไม่มีความสะอาดนั้น สะท้อนถึงความพิถีพิถันในกระบวนการผลิตสีข้าว ซึ่งหากนำไปหุง อาจทำให้มีเศษสิ่งสกปรกต่าง ๆ เจือปนทำให้อรรถรสในการรับประทานลดน้อยลงได้

3.ดูความสวยงามของเมล็ดข้าว

ความสมบูรณ์สวยงามของเมล็ด คือสิ่งที่บ่งบอกถึงลักษณะของข้าวสารที่ดี โดยข้าวสารคุณภาพนั้น จะต้องมีลักษณะเรียว สวย เต็มเมล็ด ขนาดเท่า ๆ กันทั้งหมด ไม่มีร่องรอยของการแตกหัก ปลายแหลมด้านบน หรือจมูกข้าวต้องไม่หัก มีลักษณะเป็นจุดสีขาวขาว ยิ่งเล็กยิ่งดี ผิวข้าวต้องไม่มีรอยแตกลายงา ซึ่งยิ่งข้าวสมบูรณ์ของเมล็ดข้าวมีมากเท่าไร ก็จะยิ่งเป็นข้าวสารคุณภาพดีมากเท่านั้น

4.ดูความแข็งแรง

นอกจากความสมบูรณ์ของเมล็ดข้าวแล้ว ข้าวสารคุณภาพดีจะต้องแข็งแรงด้วย เพราะยิ่งข้าวแข็งแรงมากเท่าไร ก็แสดงถึงการมีโปรตีนในข้าวสูง

โดยวิธีจะดูว่าข้าวสารแข็งแรงหรือไม่ ให้สังเกตด้วยการใช้มือสัมผัส ข้าวจะต้องไม่อ่อนยวบ หรือหากกัดดูจะต้องกรุบแห้ง ไม่มีน้ำแฝงอยู่ในเมล็ดข้าว มีแป้งเกาะน้อย ก็จะถือว่าเป็นข้าวสารที่แข็งแรง มีคุณภาพสูง

5.ดมกลิ่น

ต่อให้ไม่ใช่ข้าวหอมมะลิ กลิ่นของข้าวสารที่มีคุณภาพก็จะหอมอ่อน ๆ หรือง่าย ๆ เลยคือต้องไม่เหม็นหืน ไม่มีกลิ่นอับชื้น เพราะหากสังเกตดมแล้วพบว่าข้าวมีกลิ่นไม่ดี ก็แสดงถึงการจัดเก็บข้าวที่ไม่ได้มาตรฐาน ซึ่งแน่นอนว่าเมื่อนำไปหุงก็จะไม่ได้มีกลิ่นที่ชวนรับประทาน ที่สำคัญ เมื่อข้าวมีกลิ่นไม่ดีแล้ว รสชาติและคุณภาพก็คงไม่ดีแน่ ๆ ทั้งนี้ หากเป็นข้าวสารหอมมะลิ ถ้าดมแล้วมีกลิ่นหอมใบเตยอ่อน ๆ ก็ถือว่าโอเค

บ่อยครั้งเวลาซื้อข้าวสาร เรามักจะไม่ค่อยได้พิถีพิถันเลือกกันสักเท่าไร ทำให้บางทีก็ได้ข้าวสารที่ไม่มีคุณภาพมาใช้งาน หรือเท่าที่หุงรับประทานอยู่แล้วรู้สึกไม่มีปัญหานั้น จริง ๆ แล้ว ถ้าเป็นข้าวสารคุณภาพ จะอร่อยกว่ามาก ๆ ทำให้พลาดโอกาสรับประทานข้าวที่อร่อยแบบจริง ๆ ไปอย่างน่าเสียดาย

ดังนั้น ในการเลือกซื้อข้าวสารจึงควรให้ความสำคัญกับการพิจารณาลักษณะ สี กลิ่น ความสมบูรณ์สวยงาม แข็งแรง และความสะอาดของเมล็ดข้าวให้ดี เพื่อให้ได้ข้าวสารที่ดีมีคุณภาพมากที่สุด

และเพื่อเป็นการการันตีได้มากขึ้นว่าจะไม่ถูกย้อมแมวขายข้าวสารไม่มีคุณภาพให้ ก็ควรเลือกซื้อกับร้านขายข้าวสารที่น่าเชื่อถือ ไว้ใจได้ มีประสบการณ์ด้านการปลูก ผลิต และจำหน่ายข้าวสารมาอย่างยาวนาน